Daily Theosophy

In het begin was er Inyan, de rots, die geen begin had en die zich overal bevond en die in het bezit was van alle vermogens. Hij was zacht en vormloos, en zijn geest was Wakan Tanka, de Grote Geest, dat is de Grote Onbegrijpbare. Inyan nam een deel van zichzelf – en dat werd Maka, de aarde, die in haar geest een deel bleef van Inyan. Inyans bloed veranderde in de rivie­ren en zijn vermogens werden de lucht, niet de materiële lucht, maar de geest van Skan, de bron van alle energie. Skan was in ontstaansvolgorde dus de derde van de goden, maar is toch de hoogste, omdat Inyan en Maka materieel van aard zijn en de wereld van de materie inert is tenzij Skan er energie aan heeft gegeven. Maka, de aarde, eiste allerlei dingen voor zichzelf, zoals licht en schaduw, warmte en versierselen. Skan hoorde de klachten van Maka aan en sprak zijn eerste besluit uit: ‘Maka moet blijven zoals zij is geschapen, als een deel van de wereld met Inyan verbonden, maar zij zal wel zichzelf kunnen zien en controle kunnen uitoefenen over het water.’ Aldus nam Skan de plaats in van de uiteindelijke rechter over alle dingen.

Na nieuwe klachten van Maka schiep Skan Wi, de zon, en daar­voor gebruikte hij delen van Inyan, van de aarde, van het water en van zichzelf. Toen Maka tegen de zon klaagde dat hij te warm was en dat ze schaduw wilde, antwoordde de zon dat hij alleen de bevelen van Skan kon opvolgen. Op een dag riep Skan een vergadering uit van alle goden en zij tegen hen: ‘Ik, Skan en jullie, Inyan, Maka en Wi, zijn weliswaar vier wezens, maar in werkelijkheid zijn wij een, en die ene is Wakan Tanka, de Grote Geest, die alle begrip te boven gaat. Ieder van ons is een deel van de Grote Geest, die de Grote Onbegrijpbare is. Ik, Skan, ben de bron van alle vermogens en  ik zal aan ieder van jullie je juiste plaats toekennen.’ Hij gaf de zon de hoogste plaats in de rangorde en zichzelf de tweede plaats. Later verklaarde de zon dat Skan de eerste plaats in de hiërarchie behoorde in te nemen en alle goden waren het daarmee eens.

Toen gaf Skan aan iedereen het vermogen om voor zichzelf een metgezel te scheppen. Wi, de zon, schiep Hanwi, de maan; Maka, de aarde, schiep een wezen van magische schoonheid, genaamd Unk, begeerte, met een deels kwaadwillige natuur. Skan zelf schiep Tate, de wind, als metgezel en toegewijd dienaar en boodschapper. Inyan, de rots, schiep de donderbui, die een ei legde waaruit Ksa, wijsheid, werd geboren. Ksa had een vreemde vorm, maar iedereen mocht hem graag, behalve Unk, de begeerte. Ksa vond de taal uit en de verhaalkunst en namen en spelen. Toen schiep Skan zich een schone dochter, Woope, de geest van vriendelijkheid en mededogen. Uit de begeerte werd Iya, de kwade geest geboren en hij verwekte een kind bij zijn moeder en zij schonk daarop het leven aan een charmante zoon, Gnaski, de demon. Toen schiep Skan de voorouders van de mensheid, het volk Pte. Hij gaf hen een geest en gaf zijn metgezel, de wind, opdracht in ieder individu een levensadem in te blazen. Ksa, de wijsheid, schonk hen intelligentie, de maan schonk hen affectie voor elkaar en Woope, de dochter van Skan gaf  hen het verlangen naar liefde en nakomelingschap. De namen van de eerste voorouders van de mensheid waren Vader en Moeder. Zij gehoorzaamden aan de instructies van Ksa, wijsheid. De demon Gnaski zag dit alles gebeuren en nam zich voor moeilijkheden te veroorzaken waar dat maar in zijn vermogen lag. Maar Skan kende zijn kwade intenties. Niettemin verhinderde Skan de activiteiten van de demon niet, net zo min als hij dat gedaan had bij de wensen en eisen van Maka en anderen, hoewel hij soms wel wijst op de gevolgen die dat kan opleveren. Een paar voorbeelden: Gnaski spuugde op bepaalde planten, waardoor ze doornen kregen of giftig werden, en hij brengt zijn moeder ertoe ziekte- en pijnverwekkende microben in het water te creëren. Later zorgt hij voor het ontstaan van stekende insecten, etc.

Dan volgt de verbanning van Unk, de begeerte, uit de kring van goden. Skan zij tegen Unk: ‘Als je nog meer voor jezelf wilt, schep je voor iedereen problemen. Laat Unhcegie – dat is een monsterlijk reptiel dat ondergeschikt is aan Unk – voortaan adviseren door Ksa, wijsheid en hij zal het goed doen.’ ‘Mijn metgezel zal niet geadviseerd worden door de zoon van mijn vijand,’ zei Unk. ‘Ik en mijn zonen lachen zich kapot om de idiote vorm van Wijsheid.’ ‘Dan hoef je geen gunsten meer te verwachten van de eerste goden en hun kring’, zei Skan. ‘Ik hoef geen gunsten. Ik neem gewoon waar ik recht op heb’, zei Unk. ‘Dan zullen anderen van jou afnemen wat ze maar willen’, zei Skan. ‘Ik zal me met al mijn kracht verdedigen,’ schreeuw­de Unk; ‘ik daag de goden uit!’ ‘Je scheidt jezelf van ons af,’ zei Skan; ‘verlaat onze kring en kom niet meer terug.’

Unk besluit om met de hulp de listigheid van de demon Gnaski de wijsheid te slim af te zijn. ‘De enige die wij hebben te vrezen is Skan, want hij is boven de reikwijdte van onze macht verheven.’ Maar Gnaski is niet bang van Skan, want zoals hij zegt: ‘Skan heeft mij toegestaan als zoon van Unk geboren te worden.’ Gnaski slaagt er inderdaad in om Ksa als pure wijsheid te verslaan door middel van het zaaien van verwarring. Onder vermomming als Ksapela, de ‘Kleine Wijsheid’ lijkt hij zoveel op de echte wijsheid dat de mensen de één niet van de ander kunnen onderscheiden. De dingen die hij zegt zijn grap­pig en aantrekkelijk, maar in werkelijkheid is het allemaal dwaasheid. Hij slaagt er tenslotte in om Ksa volledig in zijn greep te krijgen en daardoor verandert Ksa, overeenkomstig het oordeel van Skan, in een spin, de bedrieger Iktomi. Een van de misleidende ideeën die door Gnaski onder de mensen wordt verspreid is het begrip wraak. ‘Wat is dat, wraak?’ zeiden de mensen, ‘Ksa heeft ons daar niets over geleerd.’ ‘Het is de rechtvaardigheid van het betalen voor aangedane schade of belediging’, zei Gnaski in zijn vermomming als Kleine Wijsheid.

De vader en moeder van de mensheid sterven nu, waarmee de dood voor het eerst optreedt en wordt geïnstitutionaliseerd. Een deel van degene die sterft gaat in het vervolg naar waar het vandaan kwam, een ander deel, de nagi, zal verschijnen voor de Grote Geest en vertellen hoe de mens zichzelf gedurende het leven heeft gedragen; en Skan is de rechter.

De plaats van de vader en de moeder wordt nu ingenomen door de Oude Man en de Oude Vrouw. De Oude Vrouw – Wakanka heet ze – had het vermogen om in de toekomst te kijken. Ze kregen een dochter genaamd Ite, wat gezicht betekent. Tate, de metgezel en boodschapper van Skan gaf de wens te kennen om onder de mensen te gaan leven en hij kreeg toestemming van Skan. Hij werd verliefd op Ite. Maar ook Gnaski, de knappe demon, was in zijn vorm van kleine wijsheid aanwezig en had een oogje op haar. Ite vroeg haar moeder om in de toekomst te kijken en haar iets te zeggen over de charmante Kleine Wijsheid. ‘Hij is meer dan een mens,’ zei de Oude Vrouw, ‘maar hij maakt de mensen alleen gelukkig vanuit zelfzuchtige motieven.’ ‘Wie van de twee zal ik kiezen, Kleine wijsheid of Tate?’ vroeg Ite. ‘Een van beide zal de plaats van eer innemen in je tent, maar ik kan niet voorzien welke van de twee het zal zijn. Probeer degene te kiezen die je het meest helpt.’ Na het langdurige strijd met de twijfel kiest ze Tate, maar verbreekt toch haar connectie met kleine wijsheid niet helemaal.

Door op subtiele wijze ware wijsheid te verwarren met aantrek­kelijke wijsheid, ofwel dwaasheid, voedt hij het latente menselijke verlangen naar meer macht en persoonlijke schoon­heid in Ite, wat haar er tenslotte toe brengt de zetel van de maan, de echtgenote van de zon, in te nemen. Voor deze over­treding – het verlaten van haar eigen man en het te schande maken van de maan moet Skan zijn grote gerechtelijk oordeel uitspreken. Ite, wat gezicht betekent, zal voortaan Anog-Ite, ofwel Dubbelgezicht heten: het ene mooi, het andere zo lelijk dat iedereen van haar weg zal vluchten wanneer ze het toont. Het zal haar niet langer zijn toegestaan haar man te zien totdat de ‘vierde tijd’ is aangebroken. Haar man zelf echter mag haar zo vaak zien als hij wenst, maar zal voor haar on­zichtbaar blijven.

In deze mythe vertegenwoordigt Inyan, de vormloze, zachte rots, zonder begin en alomtegenwoordig, de oerstaat waarin het heelal verkeerde: ongedifferentieerde subtiele materie waaraan geest inherent is. In de eerst stadia van manifestatie van het heelal vindt er een scheiding plaats van grove materie (aarde), water (later beheerst door Unk, begeerte) en de lucht, genaamd Skan, de spirituele, intelligente goddelijke energie en bron van alle energievor­men, vermogens en de oorzaak van alle beweging. Als zodanig is Skan de eerste oorzaak in het gemanifesteerde heelal, en als bron van alle energie en beweging is hij de oorzaak van alle handeling. Hij is echter niet verantwoordelijk voor de handelingen die worden verricht door de wezens die de wereld zullen bevolken en die een vrije wil hebben om hun krachten en vermogens te gebruiken. Door alle andere goden wordt hij erkend als de hoogste onder hen in het gemanifesteerde heelal. Hij vertegenwoordigt het hoogste spirituele aspect dat in ieder individueel mens aanwezig is. Skan wordt ook gevestigd als de uiteindelijke rechter van alle dingen, zowel kosmisch als individueel. Overeenkomstig zijn oordelen ontrolt de bestemming van het heelal zich, en overeenkomstig zijn oordeel over de individuele ziel na de dood wordt de voortgang op de individuele geestelijke pelgrimstocht bepaald. Met zijn god­delijke intelligentie en inzicht kan hij ware ethiek in de diepste zin begrijpen, maar de ethiek zelf is niet zijn schep­ping: de ethische wetten van noodzakelijkheid staan buiten het bereik van zijn macht en zijn oordelen zijn gebaseerd op die kennis.

Een opmerkelijke eigenschap van de goddelijke macht-intel­ligentie-rechtvaardigheid is dat hij nooit iets verbiedt. Al de eigenzinnige verzoeken van Maka, de aarde, worden ingewilligd, evenals de wensen van andere wezens. Hij grijpt niet in als Unk, de begeerte, wil­lens en wetens ervoor kiest zijn bevelen in de wind te slaan, maar vertelt haar wel wat de gevolgen zullen zijn. De conse­quenties die hij soms aangeeft zijn strikt logisch vanuit een moreel gezichtspunt en bevatten geen enkel aspect van wraak­zucht of minachting. Waarom staat Skan toe dat in­dividuele wezens schadelijke oorzaken leggen voor zichzelf en voor de wereld als geheel, en dus voor zichzelf en de wereld oorzaak zijn van lijden? Wat is het dat groter is dan Skan zelf?

Een hint kan wellicht gevonden worden in de hiërarchie van de goden, waarin Wi, de zon, die geschapen is door Skan zelf op de hoogste plaats gesteld wordt. De zon is de heerser over alle cyclussen: dag en nacht, de maand (via zijn zelfgeschapen metgezellin de maan) en het jaar. Van een esoterisch gezichts­punt zijn de bewegingen van de kosmische manifestatie, bij­voorbeeld de schepping en de evolutie, onderworpen aan de wet van de cyclussen, dat is de noodzakelijkheid voor alle leven zich in vormen te manifesteren, ervaring op te doen, te leren, zelfbewust te worden en de hogere manifestaties van bewustzijn de gelegenheid te geven de lagere te helpen in hun weg omhoog. Binnen de cyclussen echter die hun onfeilbare en onontkoombare koers lopen, wordt alles bepaald door de wet van de oor­zakelijkheid, waarvoor Skan als rechter optreedt. Het is moeilijk te zeggen of de Oglala Indianen dit allemaal bedoeld hebben toen zij dachten aan de zon en Skan en hun plaats in de hiërarchie, maar niettemin heeft de mythe de kracht om deze gedachten op te roepen.

Uit Skan komen Tate, zijn metgezel en boodschapper voort, en Woope, zijn dochter en latere boodschapster, die twee aspecten van de hogere natuur van de mens vertegenwoordigen, respec­tievelijk het hoger zelf en (vrouwelijk) mededogen. Uit materie, de aarde, die een is met Skan in de Grote Geest, ontspringen begeerte en het kwaad, die de mens­heid en de individuele mens weg leiden van het pad van de geest. Tate, geschapen uit Skan door Skan en die aldus diens aard vertegenwoordigt, wenst te in­carneren te midden van de vroege mensheid, of, wat we ook kunnen zeggen, in ieder in­dividueel menselijk wezen. Maar ook begeerte is een aspect van de mensheid zowel als van de individuele mens. Het is de taak van de menselijke ziel vertegenwoordigd door Ite of Gezicht, de dochter van de Oude Man en de Oude Vrouw, die moet leren keuzen te maken en daarvan de consequen­ties te ondergaan. Zij moet ‘degene die haar het meest helpt’ kiezen dat wil zeggen kiezen tussen het hoger zelf, stil en op de achtergrond en de aantrekkelijke maar dwaze Kleine Wijsheid, die een vermomming is van de demon die geboren is uit Begeerte. Ze trouwt Tate, maar niet zonder haar oor nog een­maal aan de demon te lenen, met het gevolg dat ze bijna door hem wordt gekidnapt. Deze keer verliest de demon. Maar hij geeft het niet op. Door zich meer en meer met de ware wijsheid te ver­mengen brengt hij de mensen in verwarring en ondermijnt aldus op subtiele wijze hun onder­scheidingsvermogen. Niettemin is dit de uitdaging die de mens als zelfverantwoordelijk en evoluerend wezen heeft te onder­gaan. Zelfs hoewel hij misleid wordt is hij verantwoor­delijk en kan hij niet ontkomen aan het oordeel van Skan. Skans veroordelingen duren echter niet eeuwig, zodat dat de conse­quenties van verkeerd handelen voortduren tot ze zijn uit­gewerkt, niet langer, niet korter. Het is niet mogelijk aan de gevolgen van gelegde oorzaken te ontkomen. Zelfs goede daden kunnen de fouten uit het verleden niet compenseren. Dit wordt geïllustreerd in een ge­sprek tussen Tate en de Oude Vrouw, Wakanka, die over­eenkomstig Skans oordeel tot de ‘vierde tijd’ als heks zal moeten leven, omdat ze haar profetische gave op onverantwoor­delijke wijze gebruikt heeft. Wakanka zei tegen Tate: ‘Omdat ik uit de wereld werd verbannen (overeenkomstig Skans oordeel) heb ik mijn vermogens alleen ten goede gebruikt om jongeren te helpen en om het kwaad te bestraffen. … jij bent de metgezel van Skan, wiens oordeel door niemand ontkend kan worden, en ik smeek je hem te laten zien dat ik vastbe­sloten ben om voor mijn fouten te betalen met goede daden …’ Tate antwoordt: ‘Doe goed vanwege het goede, en zonder enig eigenbelang, en Skan zal het weten.’ Maar de foute oor­zaken uit het verleden kunnen niet teniet worden gedaan, het oordeel moet volledig zijn loop hebben. Het geeft aan dat verkeerde daden niet afbetaald of gecompenseerd kunnen worden met goede daden. Natuurlijk heeft iedere hande­ling, goed of slecht, een scala van gevolgen en is het resul­taat van een handeling alleen beëindigd als zij hun volledige uitwerking hebben gehad. Op een keer geeft Tate daar uitdruk­king aan tegen een van zijn zonen (die hij heeft bij Ite) als hij zegt dat hij ‘de fouten uit het verleden vergeeft, want zij hebben hun bestraffing teweeggebracht en dat is voor altijd zo.’ De enige manier is er mee op te houden te denken en handelen voor het eigen voordeel, zelfs zonder de subtiele bijgedachte om onder het oordeel van Skan uit te komen. Dit is ook precies de betekenis van het begrip karma in de Bhagavad Gītā: handeling, zowel goed als kwaad, bindt de mens aan de rondgang door de cyclus van illusionair bestaan. De weg die leidt tot bevrijding uit die cyclus is te handelen zonder gehechtheid aan het resultaat, vrij van elk persoonlijk ver­langen, want het is het gebied van de begeerte waar gehechtheid ont­staat alsmede de eerste gedachte die aanleiding geeft tot een keten van oorzaken en gevolgen.

Oorzakelijkheid is een universeel beginsel, een wet van noodzakelijkheid, die door ieder, inclusief het hoogste goddelijk wezen gerespecteerd dient te worden. Omdat elk vermogen tot handelen, bewegen en veranderen van hem afkomstig is, vinden alle oorzaken hun oorsprong in het hoogste goddelijk wezen, een gemanifesteerd aspect van de Grote Geest of het grote onkenbare op elk kosmisch niveau. Blinde oorzakelijkheid heeft hierin geen plaats. Ieder wezen heeft een zekere vrije wil gekregen en draagt dus verantwoordelijkheid, met als noodzakelijk gevolg het bestaan van onvolmaaktheid, wat weer aanleiding geeft tot verwarring en verbastering. Het woord ‘handeling’ is de letterlijke betekenis van de term ‘karma’ zowel als van de naam Skan.

Oorzakelijkheid is één met universele rechtvaardigheid, ver­persoonlijkt in een goddelijke rechter die daar inzicht in heeft. Daar alle energie en kracht afkomstig is van het goddelijk wezen die ook de rechter is die toeziet op het juiste gebruik ervan, en omdat het goddelijke de essentie is van ieder wezen en er niets kan gebeuren buiten de universele en natuurlijke morele wetten om, kan geen enkele handeling ooit plaatsvinden zonder dat het goddelijk wezen daarin betrokken is. Oorzaken brengen noodzakelijkerwijs de daarmee verbonden gevolgen teweeg en kunnen niet worden geneutraliseerd. De resultaten zijn de verantwoordelijkheid van degene die de handeling verricht, in overeenstemming met de logica van universele rechtvaardigheid. Alle wezens erkennen de absoluutheid van de goddelijke rechtvaardigheid, die duidelijk afsteekt tegen de ‘menselijke rechtvaardigheid’ van wraak die leidt tot tweedracht en verdere verwijdering van spiritueel inzicht.

Het goddelijke is betrokken in elk aspect van de kosmische evolutie, maar tegelijkertijd is het niet juist om te zeggen dat het ‘afdaalt’ om in de wereld te leven. Het goddelijke zendt zijn vertegenwoordigers, die uit hemzelf zijn voortgekomen, om in de mens te leven als diens hogere ziel en als mededogen. Aldus is het goddelijke wezen dat handelt en tevens rechter is zowel gescheiden van, als betrokken in de voortgebrachte kosmische manifestatie. Hij is eveneens de rechter na de dood voor iedere individuele mens, die de menselijke ziel aan een interview onderwerpt en beslist of deze waardig is om verder te gaan op zijn spirituele reis. Blijkbaar is er een moment na de dood wanneer men van aangezicht tot aangezicht komt te staan met het hoogste in zichzelf en wordt ‘beoordeeld’ naar de daden en gedachten van het afgelopen leven. Daar dit in iedere stervende man of vrouw plaatsvindt, zijn er tenminste evenveel Skans als er afzonderlijke menselijke individuen zijn. Toch is er maar één Skan als kosmisch beginsel.

In het denken van de Indianen staat de fundamentele eenheid van de essentie van alle levende wezens en de onderlinge verbondenheid centraal in hun visie op het universum. Daarom heeft elke oorzaak die gelegd wordt een gevolg voor de betreffende individu als voor het ge­heel. Gebeurtenissen staan nooit op zichzelf. Te leven en handelen in harmonie met de Grote Geest is de basis van alle ethiek. Het beschermt tegen schade aan anderen en zichzelf. Het zal op de duur leiden tot terugkeer naar de Grote Geest, waaruit we ook zijn voortgekomen. Het leidt tot eenheid in plaats van eenzaamheid en afgescheidenheid.

Omdat alle oorzakelijke handelingen in gang worden gezet door individuen aan welke bepaalde vermogens gegeven zijn, is er altijd sprake van relatieve goedheid en slechtheid van uit die keuze voortvloei­end handelen. Geen enkele gebeurtenis is geheel zonder morele waarde. Maar het denkpatroon van de Oglala is geen dualistisch ethisch systeem, zoals God en Duivel bij de Christenen. De wortel van het kwaad is begeerte, die voortkwam uit Maka, de aardse materie, die op haar beurt voort kwam uit Inyan, dat is de oorspronkelijke geest-materie, uit wie ook Skan voortkwam. De vier goden, Skan, Inyan, Maka en Wi zijn in werkelijk één, zij zijn de Grote Geest.

_______

Litteratuur:

Dooling, D.M. (ed.): The Sons of the Wind; the sacred stories of the Lakota. Parabola Books, New York, 1987; 136 pp.

Powers, William K.: Oglala Religion. University of Nebraska Press, Lincoln/London, 1977; 233 pp.

– Rudi Jansma

Eerder verschenen in Sunrise, Theosofische perspectieven

Dit artikel staat ook onder Religions > Native American

<Andere artikelen over  karma>

<Andere artikelen over Amerikaanse Indianen>